Bảo tồn giống chè Shan tuyết cổ thụ ở Vườn quốc gia Xuân Sơn năm 2025

Đồng lòng bảo tồn và phát triển giống chè Shan tuyết là bước quan trọng, tận dụng hiệu quả kinh tế, góp phần tôn vinh thương hiệu chè Phú Thọ.

Quần thể chè Shan tuyết cổ thụ tại xóm Lùng Mằng, xã Xuân Sơn, Vườn quốc gia Xuân Sơn hiện đang tỏa sáng với hàng trăm cây chè, mỗi cây như một tác phẩm nghệ thuật thiên nhiên, hấp dẫn du khách thưởng ngoạn.

Cây chè Shan tuyết với đường kính 40-50cm, chiều cao 20m, toả lá xanh tươi mơn mởn giữa rừng cây tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn, xã Xuân Sơn, huyện Tân Sơn, đã và đang là điểm nhấn quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển giống chè quý này.

Theo đánh giá ban đầu, việc bảo tồn và phát triển bền vững giống chè Shan tuyết đã mang lại giá trị và hiệu suất kinh tế cho giống chè quý này, từng bước khẳng định đẳng cấp thương hiệu chè Phú Thọ.

Nằm cách thành phố Việt Trì khoảng 80km, chúng tôi đã đến xóm Lùng Mằng, xã Xuân Sơn - khu vực trung tâm của Vườn Quốc gia Xuân Sơn, huyện Tân Sơn để khám phá những cây chè Shan tuyết cổ thụ lớn mạnh, vươn cao giữa núi đồi của Vườn Quốc gia Xuân Sơn.

Anh Nguyễn Văn Hùng, cán bộ Vườn Quốc gia Xuân Sơn, chia sẻ rằng cây chè Shan tuyết hiện đang phân bố đều trên toàn khu vực của Vườn Quốc gia Xuân Sơn. Tuy nhiên, xóm Lùng Mằng được xem là “nguồn” chè, nơi có một quần thể lớn với 67 cây chè to và nhiều cây con nảy mầm trên diện tích đồi rộng lớn...

Theo anh Hùng, Vườn Quốc gia Xuân Sơn có tổng diện tích hơn 15.000ha, là khu vực có khí hậu nhỏ, với nhiệt độ mát mẻ quanh năm. Cây chè Shan tuyết là một loài cây chè cổ điển, phân bố tự nhiên trong rừng, được cộng đồng Dao, Mường trồng từ những năm 1960, khi họ di cư đến khu vực Vườn Quốc gia Xuân Sơn.

Tính đến thời điểm này, có khoảng 2.000 cây chè trong khu vực vườn, với đường kính từ 12-15 cm (độ tuổi từ 20 trở lên); đáng chú ý, nhiều cây có đường kính lên tới 40-50 cm, đã trải qua 50-60 năm, đặc biệt có hàng trăm cây cỡ này vẫn phát triển mạnh mẽ và thu hoạch thường xuyên...

Người dân xã Xuân Sơn cho biết, khu vực Lùng Mằng vẫn còn rất nhiều cây chè cổ thụ, một số cây cao tới một người ôm, mọc tự nhiên trên đồi, khiến việc hái cần phải leo lên đỉnh cây...

Mùa thu hoạch diễn ra từ tháng 2 âm lịch hàng năm đến tháng 7-8, khi cây rụng lá và búp. Quá trình thu hoạch và chế biến chè đều được thực hiện thủ công. Người dân ở đây thường gọi chè Shan tuyết là “chè đu đưa” vì cây lớn, cao đến 15-20m, ôm không hết, việc thu hoạch đòi hỏi phải leo lên đỉnh cây, đu đưa giữa gió để hái từng búp chè non, sau đó mang về chế biến hoặc hái lá tươi nấu nước uống...

Ông Tạ Văn Long, Giám đốc Vườn Quốc gia Xuân Sơn, cho biết rằng chè và các sản phẩm từ cây chè Shan tuyết tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn mang lại giá trị cao, có lợi thế cạnh tranh với vị thế là khu vực duy nhất tại Phú Thọ phân bố giống chè cổ Shan tuyết. Tuy nhiên, việc phát triển cây chè Shan tuyết tại đây đối mặt với nhiều khó khăn, như sự phát triển và thu hoạch tự nhiên, sự thiếu chú ý và chăm sóc từ cộng đồng, cũng như vấn đề về chế biến sản phẩm và quảng bá thương mại...

“Từ tình hình này và chiến lược phát triển Vườn Quốc gia Xuân Sơn như một điểm du lịch quốc gia, việc phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng là rất quan trọng. Vườn Quốc gia Xuân Sơn đang tiến hành nghiên cứu, đánh giá thực trạng, đề xuất biện pháp bảo tồn, khai thác và phát triển bền vững chè Shan tuyết để quản lý và bảo tồn số lượng chè Shan tuyết đặc trưng hiện tại; duy trì sự đa dạng sinh học, thử nghiệm các biện pháp kỹ thuật trong chăm sóc, khai thác, chế biến chè Shan tuyết nhằm hoàn thiện quy trình kỹ thuật, từng bước khai thác và phát huy giá trị, hiệu quả kinh tế của giống chè quý, đặc sản của tỉnh, góp phần xây dựng thương hiệu chè cổ Shan tuyết Phú Thọ” – ông Long chia sẻ.

Giám đốc Vườn Quốc gia Xuân Sơn cũng thông báo rằng hiện nay, Vườn Quốc gia Xuân Sơn đã thực hiện khảo sát, đánh giá và điều tra về chè cổ Shan tuyết tại xóm Dù, Cỏi, Lạng, Nùng Mằng, với 600 cây (bao gồm 100 cây chè cổ thụ trong tự nhiên và 500 cây chè trồng từ 5-15 tuổi).

Quá trình nghiên cứu và xây dựng mô hình áp dụng các biện pháp kỹ thuật chăm sóc và khai thác chè Shan tuyết cổ theo hướng hữu cơ đang được tiến hành.

Dựa vào kết quả thực hiện, sẽ tiến hành bàn giao cho chính quyền địa phương và chủ hộ quản lý, phát triển thành cây chè, vườn chè Shan tuyết; đồng thời, tuyển chọn và công nhận 10-20 cây chè Shan tuyết cổ thụ là cây trội, đầu dòng.

Sản phẩm từ cây chè Shan tuyết tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn không chỉ là đặc sản của địa phương mà còn là nền tảng để xây dựng hình ảnh địa lý cho chè Shan tuyết cổ thụ Vườn Quốc gia Xuân Sơn; lựa chọn những cây cổ thụ với tán đẹp để gắn liền với du lịch sinh thái.

Để bảo tồn và phát triển bền vững chè Shan tuyết cổ thụ, Vườn quốc gia Xuân Sơn đang hợp tác với các cấp, ngành và đơn vị liên quan để chuyển giao công nghệ, tổ chức các lớp tập huấn cho người dân về quy trình bảo tồn tại các vườn chè, kết hợp hướng dẫn lý thuyết và thực hành kỹ thuật ngay trên thực địa; hướng dẫn kỹ thuật trồng chăm sóc chè Shan tuyết trên các mô hình mẫu; tập huấn qua tài liệu và hướng dẫn các thao tác kỹ thuật trong quy trình chế biến chè xanh chất lượng cao; hỗ trợ xây dựng kế hoạch triển khai kỹ thuật mới để mở rộng vùng sản xuất chè và quảng bá sản phẩm, gắn kết với du lịch sinh thái để tạo ra thị trường tiêu thụ ổn định, giúp cộng đồng có thu nhập cao hơn từ cây chè, từng bước ổn định đời sống người dân…

Vườn quốc gia còn hợp tác với các doanh nghiệp sản xuất chè trên địa bàn tỉnh để liên kết sản xuất, tiêu thụ nguyên liệu búp tươi cho cộng đồng dân tộc vùng cao.

Đồng thời, các doanh nghiệp cùng Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Văn hóa thể thao và Du lịch, Ủy ban Nhân dân huyện Tân Sơn đang xây dựng chiến lược quảng bá, giới thiệu sản phẩm chè Shan tuyết ra thị trường thông qua hội chợ triển lãm, xúc tiến thương mại đầu tư tại tỉnh, nhằm nâng cao thương hiệu chè Shan tuyết Vườn quốc gia Xuân Sơn.

Tác giả: Người Viết Sáng Tạo

Từ khóa: Bảo tồn giống chè Shan tuyết cổ thụ tại Khu bảo tồn quốc gia Xuân Sơn