Đền xà - Bắc Ninh năm 2024

 

Một lần, Lý Thường Kiệt dẫn quân đi kiểm tra chiến tuyến, khi đến Phương La, thấy có ngôi đền lớn bên ngã ba Xà, hỏi ra mới biết đây là đền Xà, thờ nhị vị Đại Vương Tôn Thần họ Trương - Đức Thánh Tam Giang Trương Hống, Trương Hát. Lý Thường Kiệt bèn truyền quân sửa lễ vào đền thắp hương bái yết, cầu xin âm phù hộ quốc. Truyền thuyết về sự kiện lịch sử này, dân trong vùng kể rằng:

Đêm ấy, nằm nghỉ ở đình Xà - Ngọt, đang lúc chập chờn nửa tỉnh, nửa mơ, Lý Thường Kiệt thấy hai vị thần nhân, mũ áo chói loà hiện ra. Lý Thường Kiệt vội đứng dậy bái chào. Hai vị thần nhân cao lớn lẫm liệt khác thường. Một vị mặt đen, mắt xanh, mặc áo bào trắng. Một vị mặt trắng, râu dài, mình khoác bào đỏ, bảo rằng: Mới tới thăm nhau buổi sáng mà đã vội quên! Lũ giặc Tống kia, chỉ cần làm bạt hồn vía chúng, thì chúng sẽ tan. Anh em chúng tôi xin mang thần binh đến giúp ngài quét sạch lũ giặc... Dứt lời liền ngâm bài thơ:

Bấy giờ Lý Thường Kiệt mới biết, đấy là hai vị thần thờ ở đền Xà. Tiếng ngâm vừa dứt, bỗng hai vị thần nhân hoá thành đôi rắn có mào, trườn về phía sông Cầu.

Lý Thường Kiệt liền truyền quân đốt đèn, lấy bút nghiên và ông ngồi trầm ngâm tự chép lại bài thơ Thần trong trí nhớ. Chép đi chép lại nhiều lần mới nhớ đúng được lời của bài thơ. Lý Thường Kiệt đắc ý khẽ cất tiếng ngâm. Mấy tỳ tướng chầu hầu nghe được, phấn chấn hẳn lên cũng lẩm nhẩm học theo. Lý Thường Kiệt sai quân chép bài thơ Thần làm nhiều bản, gửi tới tướng sĩ khắp chiến tuyến.

Hôm sau ông bí mật đưa đại quân vượt sông sang bờ Bắc, mở trận tập kích vào đồn lũy giặc Tống. Lý Thường Kiệt đứng trước cửa đền Xà, bỗng nghe từ trên không trung có tiếng hò reo, ngựa người rầm rập, khí giới loảng xoảng cùng âm vang tiếng chiêng, tiếng trống theo nhịp bước quân đi. Ông ngửa mặt nhìn lên, thì thấy hai vị thần họ Trương, áo mũ xanh đỏ tề chỉnh, ngự trên đám mây trắng, quân sĩ đứng hai bên giáo mác tua tủa. Biết có thần binh trợ giúp, quân sĩ đều háo hức muốn xông ngay vào đồn giặc. Liền đó, từ trên cao xanh trước cửa đền vọng xuống tiếng ngâm bài thơ Thần “Nam quốc sơn hà Nam Đế cư...” ngâm đi ngâm lại nhiều lần. Càng về sau tiếng ngâm càng sang sảng. Nghe tiếng thơ rền vang, tinh thần quân ta phấn chấn ào ạt xông lên giết giặc. Bên kia bờ Bắc, quân Tống nghe tiếng thơ ngâm mà hoảng sợ, bạt vía kinh hồn. Trước sức tiến công như vũ bão của quân ta, quân giặc tan vỡ thành từng mảng, bỏ chạy toán loạn, dẫm đạp lên nhau. Xác giặc ngổn ngang trên cánh đồng Mai Thượng (nay vẫn còn dấu ấn lịch sử là cánh đồng Xác và ngôi chùa Xác, sau đổi lại là An Lạc Tự). Quân Tống đại bại, sau trận ấy vội vàng rút quân về nước.

 

Xem thêm : các khách sạn giá rẻ tại Bắc Ninh

 

Đền Xà, nơi thờ vị Đại Vương Tôn Thần họ Trương – Thánh Tam Giang Trương Hống, Trương Hát, nơi bài thơ Thần - bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước Việt Nam ta được công bố đã được tu bổ lại. Trước cửa đền Xà, năm 2000 Nhà nước đã xây dựng một nhà bia hình tứ giác hai tầng mái. Bên trong dựng một tấm bia lớn đặt trên mình con rùa. Đầu rùa đặt một bình hương. Mặt trước bia nhìn vào đền khắc bài thơ Thần bằng chữ Hán. Mặt sau, phần trên dịch âm, phần dưới dịch nghĩa bài thơ Thần.

Bài thơ Thần - bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của đất nước ta, ra đời trong bối cảnh lịch sử đặc biệt như vậy. Bài thơ có sức công phá vào tinh thần và ý chí xâm lược của quân Tống; khích lệ tinh thần quyết chiến, quyết thắng của quân ta, góp phần làm nên chiến thắng hào hùng của quân dân thời nhà Lý đánh tan 10 vạn quân Tống bên bờ sông Như Nguyệt.

Nằm trên bãi bồi Ngã Ba Xà- Đền Xà là nơi chứng kiến trận quyết chiến chiến lược của quân dân nhà Lý trong cuộc kháng chiến chống giặc Tống xâm lược. Bài thơ Thần “ Nam quốc sơn hà” cất lên tại đây thể hiện được ý chí quyết chiến, quyết thắng và lòng yêu chuộng hòa bình của quân dân Đại Việt. Dám đánh và đánh thắng mọi kẻ thù xâm lược, thể hiện sự tự chủ, tự tôn của dân tộc đối với mỗi tấc đất của Tổ quốc. Bài thơ làm bạt vía quân thù; khích lệ tinh thần quân ta, góp phần làm nên chiến thắng hào hùng của quân dân nhà Lý năm 1077 đánh tan quân xâm lược.
Đền được xây dựng từ thời Lý, là di sản chứa đựng giá trị lịch sử văn hóa truyền thống với kiến trúc cổ, hiện đền còn lưu giữ nhiều di vật có giá trị như nền móng, chân cột và một số cổ vật quý như hai pho tượng thần bằng đá và hai bộ long mã đá xanh, bia đá, ngai thờ, bài vị, hoành phi, câu đối… 15 bộ sắc phong do 15 triều vua ban tặng.

Trong đời sống tinh thần, di tích này là nơi gắn với những sinh hoạt tín ngưỡng của người dân trong vùng. Từ xa xưa, đền Xà thờ Thánh Tam Giang (Trương Hống, Trương Hát). Hai anh em ngài đều là bậc tướng chí dũng song toàn, phò Triệu Việt Vương, cầm quân đánh thắng quân Lương vào năm Canh Ngọ (550), giải phóng đất nước Vạn Xuân khỏi ách áp bức của nhà Lương phương Bắc được nhiều triều đại tặng phong mỹ tự: “Đại vương thượng đẳng thần”. Hơn 300 làng ven các triền sông Cầu, sông Cà Lồ, sông Thương có đình, đền thờ Đức Thánh Tam Giang. Riêng các làng ven triền sông Cầu kể từ thượng nguồn xuống hạ lưu, hầu như đều tôn thờ Thánh Tam Giang làm Thành hoàng làng. Hàng năm, làng Đoài xã Tam Giang đều đặn tổ chức hai ngày lễ lớn tại đền: Mùng 5 tháng Giêng  và mùng 8-4 (ÂL).
Trên tấm bia đá “Linh từ bi ký” niên đại Minh Mệnh 16 (1835) cho biết khá rõ việc trùng tu đền Xà vào thời Lê Trung Hưng, thế kỷ XVIII. Trong kháng chiến chống Pháp đền Xà bị phá do yêu cầu tiêu thổ kháng chiến. Từ đó đến nay trải qua vài lần tu sửa nhỏ, phải đến năm 1993 - 2000, ngôi đền được nhà nước đầu tư kinh phí, nhân dân góp công, góp sức trùng tu tôn tạo như dáng vẻ ngày nay, nhưng vẫn chưa tương xứng với giá trị văn hóa và lịch sử của ngôi đền, nơi ghi dấu chiến công oanh liệt của quân dân nhà Lý trên phòng tuyến Như Nguyệt, thể hiện tài năng quân sự kiệt xuất của Thái sư Lý Thường Kiệt.

Do vị trí đền Xà nằm ở ngoài bãi đê, xung quanh là cánh đồng và dòng sông nên thời tiết khắc nghiệt đã ảnh hưởng rất lớn tới các công trình kiến trúc. Con đường từ đê dẫn vào đền chưa được tu sửa cản trở du khách muốn chiêm bái thăm quan tìm hiểu những giá trị lịch sử văn hóa của ngôi đền.

Đền Xà là di tích cấp Quốc gia, có giá trị lịch sử và văn hóa tiêu biểu, nơi ghi dấu son chói lọi trong thiên anh hùng ca chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Để gìn giữ và phát huy những giá trị to lớn của di tích lịch sử văn hóa này rất cần sự quan tâm của các cấp, các ngành trong việc trùng tu, tôn tạo, quảng bá giới thiệu, góp phần nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho nhân dân, giáo dục truyền thống đoàn kết, yêu nước, khơi dậy niềm tự hào dân tộc cho các thế hệ đặc biệt là thế hệ trẻ ngày nay